مقدمه
سیستم تولید به موقع )
Just-In-Time ) یکی از پیشرفته ترین سیستمهای برنامه ریزی
است که در صدر هرم سیستمهای نوین برنامه ریزی و کنترل تولید قرار گرفته است.
امروزه به لحاظ محدودیتهای اقتصادی و توسعه و پیچیدگی
بازارها ، استفاده بهینه از منابع در دسترس و شناخت و پاسخگویی به موقع به خواسته
های مشتری در بخش های مختلف بازار به امری اجتناب ناپذیر تبدیل گردیده و سازمانها
را بر آن داشته تا با حذف ساختارها و روشهای کار سنتی ، سهم خود را در بازار حفظ
نمایند. . سیستم تولید به موقع که نخستین بار توسط تائیچی اونو در شرکت
تویوتا به کار گرفته شد یکی از همین سیستمها است که به سرعت مورد توجه سایر
شرکتهای ژاپنی قرار گرفت و با توجه به یکسان بودن فرهنگ خاص مورد نیاز این سیستم
در اکثر شرکتهای ژاپنی اجرا گردیده و توسعه یافت . اما با گذشت حدود سه دهه از
معرفی این نظام و علیرغم تلاشی که اکثر سازمانهای غیر ژاپنی در جهت بکارگیری اصول
این نظام صرف کردند ، به دلایلی که درباره ی ایران هم صادق است ، یعنی برداشت و
تعاریف پراکنده اصول و نظریات این سیستم ، توسعه و اشاعه آن از رشد قابل ملاحظه ای
برخوردار نبوده و اکثر افراد آنرا تنها برنامه ای برای کنترل موجودی تلقی می
نمایند. در حالی که حذف موجودی اضافی انبارها تنها یکی از اصول مورد اشاره و توجه
این نظام می باشد .
از دیگر فواید این سیستم می توان به کاهش قابل توجه کار
درجریان ساخت ، زمان تحویل محصول به مشتری ، فضای مورد نیاز ، ضایعات ، ضایعات
دورریز و دوباره کاری ، افزایش در بهره وری ، بهبود روابط با عرضه کنندگانی که
بهتر و موفق تر هستند و نیروی کار دارای انگیزه ، راضی و با نشاط تر اشاره کرد .
تاریخچه JIT
تولید به موقع یک فلسفه ی
مدیریت ژاپنی است که از اوایل دهه ی 1970 در بسیاری از مؤسسات تولیدی ژاپن مورد
استفاده قرار گرفت . این فلسفه نخستین بار توسط تائیچی اونو در شرکت تویوتا به
عنوان ابزاری برای بر آورده ساختن خواسته ی مشتری با حداقل تاخیر معرفی و به کار
گرفته شد . به همین دلیل ، تائیچی اونو اغلب پدر سیستم تولید بهنگام نامیده می شود .
کارخانجات تولید تویوتا اولین
محلی بودند که نظام تولید بهنگام در آنها مطرح گردید . این سیستم در طول بحران
نفتی سال 1973 مورد حمایت وسیعی قرار گرفت و پس از آن توسط بسیاری از سازمانهای
دیگر انتخاب گردید .
شوک نفتی و کاهش فزاینده ی سایر
منابع طبیعی ، محرک اصلی انتخاب سراسری سیستم تولید بموقع بود . تویوتا توانست از
طریق یک روش مدیریتی متفاوت با آنچه که در زمان خود مرسوم بود چالشهای روز افزون
برای بقا را پشت سر بگذارد . این روش بر روی افراد ، کارخانجات و سیستمها متمرکز
بود . تویوتا فهمیده بود که سیستم تولید بموقع تنها زمانی موفق خواهد شد که هر فرد
در سازمان در اجرای آن مشارکت داشته باشد و کارخانه و فرایندها برای حداکثر ستانده
و بهره وری سازماندهی شوند و برنامه های کیفیت تولید برای برآورده ساختن تقاضای
واقعی زمان بندی گردند .
اگرچه در آغاز کار این سیستم به
عنوان روشی برای کاهش سطوح موجودی انبارهای ژاپنی مطرح بود ولی امروزه به یک فلسفه
ی مدیریتی شامل مجموعه ای از علوم و در اختیار گرفتن یک سری جامع از اصول و
تکنیکهای تولید گسترش یافته است.
تعریف عمومی JIT
« سیستمی جامع برای کنترل
موجودی ها ی تولید است. در این سیستم هیچ موجودی مواد اولیه خریداری نمی شود و هیچ
محصولی ساخته نمی شود مگر هنگامی که ضرورت ایجاب کند. این سیستم اساسا بر کاهش
هزینه ها از طریق حذف موجودی های انبار تمرکز دارد.» به عبارت دیگر ، نظام (سیستم
) تولید به موقع، تفکر و نگرش نوین در اداره سازمانهای صنعتی است که با اصول،
تکنیکها و روشهای خاصی، به دنبال حذف کامل اتلاف و افزایش بهره وری در تمامی
فعالیتهای داخل و خارج سازمان می باشد
.
تعریف JIT از نظر انجمن حسابداران رسمی آمریکا (AICPA):
فلسفه ی ساخت بر مبنای برنامه ی
حذف ضایعات و هزینه های انبار داری و بهبود متوالی سود مندی. که شامل اقدام های
موفقیت آمیزی از فعالیت های ساخت مورد نیاز محصول نهایی می شود ، از طراحی مهندسی
تا تحویل ، به انضمام تمام مراحل تبدیل مواد خام به جلو . « عناصر اولیه ی داشتن
موجودی مورد نیاز در زمانی که لازم است ، برای پیشرفت کیفیت و به صفر رساندن معایب
با هدایت زمان و کاستن زمان هر مرحله با بازبینی تغییرات عملیات های خود و به
انجام رساندن این سفارشات با حداقل هزینه »
